Obecnie istnieje duże zainteresowanie żywnością funkcjonalną, która oprócz zapewniania podstawowych właściwości odżywczych ma pozytywny wpływ na zdrowie człowieka. Grzyby uznawane są za funkcjonalny składnik żywności. Ich naturalna zdolność do akumulacji różnych substancji pozwala na poprawę ich prozdrowotnych właściwości. Aby popoprawić właściwości:
- kognitywnych,
- przeciwdepresyjnych,
- immunostymulujących
- obniżających poziom cholesterolu
wskazany jest dodatek do codziennej diety 300 gramów świeżych grzybów do spożycia po przetworzeniu najlepiej w formie zup i sosów. Dotyczy to zwłaszcza dla osób po 40 roku życia.
LION’S MANE
Soplówka jeżowata – uprawa
Soplówka jeżowata jest gatunkiem grzyba jadalnego o najlepiej udokumentowanym w badaniach naukowych i klinicznych działaniu wspomagającym pracę mózgu i układu immunologicznego.
Gatunek ten występuje powszechnie w krajach Azji Wschodniej (Chiny, Japonia), ale także w Europie. Tutaj uznawany jest za gatunek zagrożony (Austria, Belgia, Czechy, Szwajcaria, Niemcy, Dania, Anglia, Holandia, Szwecja i Słowacja). W Polsce H. erinaceus podlega ścisłej ochronie gatunkowej. Uprawy komercyjne tego gatunku występują na całym świecie. Zwłaszcza w Azji i USA, ale nadal jest znacznie mniej popularna niż pieczarki białe, boczniaki i grzyby shiitake. Bardzo istotne jest wyprowadzenie hodowli soplówki jeżowatej w warunkach in vitro. Pozwoli to sukcesywnie odtwarzać siedliska tego ginącego, będącego pod prawną ochroną w Polsce gatunku grzyba leczniczego (patrz: Czerwona lista gatunków zagrożonych i ginących). Umożliwi to także pozyskanie surowca do wytwarzania potencjalnych preparatów farmaceutycznych.
Soplówka jeżowata – działanie
Surowce i ekstrakty wspomagające pamięć, koncentrację, kondycję komórek OUN, działają przeciwdepresyjnie, neuroprotekcyjnie. Główne mechanizmy działania polegają na: poprawie przepływu krwi przez mózg, działaniu antyoksydacyjnym, odbudowie neuronów. Ma to znaczenie w profilaktyce chorób neurodegeneracyjnych, a także zapobiega odkładaniu blaszek amyloidowych w mózgu (leczenie choroby Alzheimera).
Ze względu na swoje możliwe właściwości odżywcze i lecznicze soplówki jeżowatej był stosowany w medycynie tradycyjnej. Ostatnio stwierdzono, że ma również pozytywny wpływ na nerwy i mózg. Uważa się, że ma duży potencjał w leczeniu zaburzeń neurologicznych ze względu na dużą zawartość związków neuroaktywnych, które mogą przenikać przez barierę krew-mózg. Wykazano, że związki bioaktywne wyekstrahowane z owocnika lub grzybni mają właściwości przeciwutleniające, przeciwcukrzycowe, przeciwnowotworowe, przeciwzapalne i 2 przeciwbakteryjne. Ponadto soplówka jeżowata był stosowany jako terapia wspomagająca przy zaburzeniach funkcji poznawczych, chorobie Alzheimera, chorobie Parkinsona i udarze niedokrwiennym.
Obecne badania nad soplówka jeżowata koncentrowały się na biologicznych podstawach jego korzystnego działania w zaburzeniach afektywnych. Wydaje się, że największy potencjał przeciwdepresyjny mają związki indolowe zawarte w soplówce jeżowatej. Gatunek ten zawiera erinacynę substancję aktywującą proteinę NGF – (ang. nerve growth factor) czynnik wzrostu nerwów, który odgrywa kluczową rolę w regeneracji neuronów w mózgu. NGF może również stymulować wzrost nowych neuronów w ośrodkowym i obwodowym układzie nerwowym.
CORDYCEPS
kordycesps w medycynie chińskiej
Grzyby z gatunku maczużnik klasyfikowane do gromady workowce, posiadają długą tradycję zastosowania w etnomedycynie azjatyckiej. Jako surowiec naturalny ma on działanie adaptogenne, tonizujące, zmniejszające zmęczenie i co bardzo istotne pobudzające system immunologiczny organizmu człowieka. Wśród licznych, bo ok. 500 gatunków maczużnków, najwięcej badań naukowych dotyczy maczużnik chiński. Mieszkańcy Chin, Tybetu, Nepalu oraz Indii od wieków spożywali maczużniki w celu adaptacji organizmu do trudnych warunków wysokogórskich takich jak np.: niska temperatura otoczenia, wysokie ciśnienie atmosferyczne, zmniejszona zawartość tlenu w środowisku. Tradycyjna Medycyna Chińska zaleca stosowanie maczużniki w przypadku licznych chorób człowieka, takich jak: choroby nowotworowe, cukrzyca, choroby układu krążenia i układu oddechowego, zaburzenia funkcji wątroby i nerek, choroby zakaźne i pasożytnicze, a także dysfunkcje seksualne.
Wyjątkowość maczużników podkreśla ich szczególna forma bytowania w środowisku naturalnym. Gatunki te występują endemicznie, powyżej 2000 m n.p.m. w Himalajach (tereny Chin, Tybetu, Nepalu oraz Indii). Maczużnik chiński jest pasożytem, atakującym larwy: ćmy Thitarodes spp. lub motyla Lepidoptera spp. Larwy te przebywają ok. 15 cm pod ziemią, gdzie zostają „zainfekowane” przez maczużnika chińskiego, który stopniowo wykorzystuje całe wnętrze larwy, a następnie wytwarza owocniki na jej powłokach dzięki czemu są widoczne nad powierzchnią gleby. Rdzenni mieszkańcy zbierają maczużnika chińskiego wraz z larwą w okresie od maja do czerwca, a następnie suszą, rozcierają na proszek i dodając wodę spożywają w postaci ciepłego napoju.
Maczużnik – występowanie
Z uwagi na ograniczone zasoby maczużnika chińskiego oraz długi proces symbiozy grzyba z larwą (od jesieni do wiosny), pozyskiwanie tego gatunku ze środowiska naturalnego stało się niewystarczające do pokrycia wzrastającego zapotrzebowania na surowiec do produkcji 3 suplementów diety, nutraceutyków oraz żywności funkcjonalnej, zwłaszcza w Azji, Stanach Zjednoczonych i Europie.
Endemiczne występowanie maczużnika chińskiego na płaskowyżu Himalajów, wyjątkowy sposób i biologia życia w ekosystemie jako entomopatogen larwy, długotrwały proces symbiozy z larwą i czasochłonne zbiory tego gatunku z naturalnego stanowiska powoduje, jego bardzo wysokie ceny. Wysoka cena owocników maczużnika chińskiego wynika z trudności pozyskania owocników w warunkach komercjalnych upraw. Spektakularny efekt działania poprawiającego ogólną kondycje organizmu wynika z zawartości substancji biologicznie aktywnych w tym gatunku grzyba, ze szczególnym uwzględnieniem nukleozydów i polisacharydów.
Maczużnik chiński a maczużnik bojowy
Maczużnika chińskiego jako składnika żywności i leków jest od czasów historycznych znany, przez to bardziej rozpoznawalny przez konsumentów. Trudność w pozyskiwaniu z upraw tego gatunku rosnący popyt na ten gatunek oraz jego wysokie ceny podyktowane ograniczeniem naturalnych zasobów spowodowały poszukiwanie jego alternatywnych źródeł. Rozwiązaniem jest pokrewny gatunek: maczużnika bojowego, który może być uprawiany oraz otrzymywany w warunkach in vitro. Co istotne w przypadku mycelium maczużnika chińskiego pozyskiwanego w warunkach in vitro, stwierdzono, że nie syntetyzuje on w tych warunkach kordycepiny oraz ma niższą zawartość aminokwasów i mannitolu w porównaniu z owocnikami tego gatunku pochodzącymi z naturalnych stanowisk. Stężenie polisacharydów uzyskanych z surowca pochodzącego z kultur in vitro maczużnika chińskiego było wyższe niż w surowcu pochodzenia naturalnego.
Maczużnik bojowy jest alternatywą dla maczużnika chińskiego. Skład jakościowy i ilościowy substancji aktywnych pochodzących z uprawianego in vitro maczużnika bojowego nie odbiega od zawartości tych substancji w owocnikach maczużnika chińskiego. Na podstawie wyników dotyczących analizy składu maczużnika bojowego z upraw wykazano, że stężenie składników bioaktywnych kordycepiny i polisacharydów jest wyższe od ich koncentracji w maczużnika chińskiego ze środowiska naturalnego. Oznaczony w badaniach profil 17 aminokwasów w obydwu gatunkach jest zbliżony, z przewagą L-argininy i L-proliny w uprawach maczużnika bojowego.
Kordyceps – badania
Na podstawie wyników prac naukowych można zyskać informacje na temat związków bioaktywnych z grupy nukleozydów i polisacharydów zawartych w mycelium maczużnika bojowego. W owocnikach maczużnika bojowego potwierdzono obecność nukleozydów – kordycepiny i adenozyny. Wykazano, że zawartość tych składników w gatunku maczużnika bojowego jest wyższa niż w maczużnika chińskiego. W przeprowadzonych analizach 4 wykazano obecność w owocnikach maczużnika bojowego substancji biologicznie aktywnych takich jak:
- aminokwasy m.in. kwas γ-aminomasłowy i ergotioneina;
- glikolipidy (cerebrozdy),
- glikoproteiny (lektyny),
- mannitol,
- ksantofile w tym karotenoidy (luteina i zeaksantyna),
- sterole (ergosterol),
- statyny (lowastatyna),
- związki fenolowe (m.in. kwasy fenolowe i flawonoidy),
- witaminy i biopierwiastki (magnez, potas, selen, siarka).
Kordycepina została wyizolowana w 1950 roku z maczużnika bojowego. W oparciu o dotychczas wykonane badania in vitro oraz in vivo, dla tego związku udowodniono aktywność:
- immunostymulującą,
- przeciwzapalną,
- przeciwwirusową,
- przeciwnowotworową,
- ergogeniczną,
- hipolipemiczną,
- hipoglikemiczną,
- regulującą steroidogenezę
- spermatogenezę.
W nielicznych pracach wykazano aktywność antyoksydacyjną kordycepiny. Aktywność antyoksydacyjna została w badaniach naukowych wytłumaczona w oparciu o mechanizmy działania biologicznego frakcji polisacharydowych zawartych w owocnikach maczużnika bojowego.
Kordyceps – działanie
Aktywność polegająca na zmniejszeniu odczucia zmęczenia, koreluje z efektem wzmacniającym i ergogenicznym, czyli poprawą wydolności fizycznej/zdolności wysiłkowych. Głównym związkiem bioaktywnym o potencjale ergogenicznym w maczużniku bojowym jest kordycepina. Aktywność ergogeniczna kordycepiny jest związana z jej funkcją fizjologiczną jako prekursora adenozyno-5′-trifosforanu (ATP) i tlenku azotu. Kordycepina analogicznie jak kreatyna jest prekursorem ATP. Aktywność ergogeniczna kreatyny jest poparta licznymi dowodami naukowymi. Kreatyna zwiększa wydolność fizyczną w przypadku następujących po sobie krótkich, intensywnych ćwiczeń fizycznych.
Udowodniono w badaniach naukowych, że mechanizm aktywności biologicznej ATP obejmuje wpływ na receptory purynergiczne (przekaźnictwo nerwowe i nerwowo-mięśniowe, pobudliwość mięśni) oraz regulację transportu jonów wapnia. Stosowanie ATP skojarzono z efektem wazodylatacyjnym, który przyczynia się do zwiększonego przepływu krwi, dostarczania do mięśni większych ilości tlenu i substancji energetycznych, a także przyspieszeni eliminacji metabolitów. Wykazano, że ATP oraz kordycepina wpływają na poprawę wytrzymałości fizycznej i mikrokrążenia. Niektóre publikacje informują, że ATP po podaniu doustnym wykazuje niska biodostępność, nie jest magazynowane w mięśniach i nie zwiększa stężenia ATP we krwi. Długoterminowa suplementacja ATP nasila produkcję ATP w erytrocytach mogąc ograniczać straty energii spowodowane wysiłkiem fizycznym. W grupie 16 ochotników obu płci (w wieku 21–34 r.ż.), którym suplementowano ATP 400 mg/dobę przez 15 dni dowiedziono redukcję zmęczenia mięśni po wysiłku fizycznym]. Stosując 400 mg/dobę ATP długoterminowo tj. 12 tygodni w grupie 42 ochotników, wykazano wzrostu mocy szczytowej i zmniejszenia deficytu ATP, ADP i AMP po wielokrotnie wykonanym sprincie. W 5 grupie mężczyzn w wieku 22–32 r.ż. aktywnych fizycznie rekreacyjnie, dowiedziono, że doraźne spożycie ATP 400 mg/dobę przyczynia się do poprawy wydolności fizycznej, poprawy zużycia tlenu i energii w ćwiczeniach dolnych partii ciała.
Podsumowując
Najważniejsze efekty działania poprawiającego funkcje organizmu człowieka wynikają z zawartości substancji biologicznie aktywnych w soplówce jeżowatej i maczużniku bojowym. Są to takie substancje jak polisacharydy, związki fenolowe i indolowe, terpeny, witaminy i biopierwiastki. Związki te są odpowiedzialne za między innymi działanie: antyoksydacyjne, immunostymulujące, obniżające poziom cukru, przeciwstarzeniowe, przeciwdrobnoustrojowe. Oprócz podobnego działania (obecność ww. związków) te dwa gatunki mają dodatkowo ze względu na obecność charakterystycznych związków unikalne. Soplówka jeżowata zawiera erinacynę wzmagającą regeneracje neuronów w ośrokowym i obwodowym układzie nerwowym. Maczużnik bojowy kordycepinę polepszającą wydolność ogółonoustrojową organizmu, czyli wydolność fizyczną organizmu człowieka. Dzięki temu synergizm działania tych związków ma holistyczne działanie na organizm człowieka. Jest bardzo istotne w trakcie osłabionej obecnie ze względu na sytuacje pandemiczną. Stosowanie preparatu łączącego działanie tych dwóch gatunków o wspólnym i charakterystycznym uzupełniającym się działaniu, może być rozwiązaniem dla dysfunkcji organizmu człowieka spowodowanej sytuacją pandemiczno-środowiskową-polityczną.
Ten artykuł ma charakter wyłącznie informacyjny i nie stanowi porady medycznej. Informacje w nim zawarte nie zastępują i nigdy nie powinny być traktowane jako profesjonalna porada medyczna.